ŞENKAYA'YA GENEL BİR BAKIŞ
Şenkaya’nın önceki adı Örtülü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Erzurum vilayetinde Oltu kazasının Kosor nahiyesine bağlıydı. 1935 gelen nüfus sayımında köyün adı "Örtülü" olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari konuma sahipti. Bu tarihte Örtülü köyünün nüfusu 1.225 kişiden oluşuyordu. 1946 yılında Şenkaya ilçesi kurulunca, Örtülü köyünün de adı değiştirilip Şenkaya adıyla bu içlenin merkezi haline getirdi. 1950 genel nüfus sayımında Şenkaya ilçesi, merkez nahiye, Bardız nahiyesi ve Kosor nahiyesi olmak üzere üç nahiyeden oluşuyordu. Merkez nahiyeye dokuz köy, Bardız nahiyesine 26 köy ve Kosor nahiyesine 25 köy bağlıydı. Şenkaya ilçesinin toplam nüfusu 28.353 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus içinde yer alan 1.784 kişi Şenkaya kasabasında bulunuyordu. 1965 genel nüfus sayımında Şenkaya kasabasının nüfusu 2.416 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 1.301 kişi okuma yazma biliyordu. Nüfusu 36.128 kişiden oluşan Şenkaya ilçesinde ise, 11.173 kişi okuryazardı.
Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin kesiştiği noktadadır. Erzurum il merkezinin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Erzuruma 185 km 42-43 derece doğu boylamı, 40-41 derece kuzey boylamları arasında yer alır. Allahuekber dağlarının eteklerinde kurulmuştur. Yaklaşık 75 köyü bulunmaktadır. Kuzeyinde Göle, doğusunda Sarıkamış, batısında Oltu ve kuzey batısında Olur ilçeleriyle komşudur. İlçenin belli başlı yükseklikleri; doğusunda Allahuekber Dağları, batısında Kırdağ, güneyinde Çember dağları ve kuzeyinde Ziyaret dağları bulunmaktadır. İlçe merkezi Soğanlı Dağları ve Allahuekber Dağları'nın eteklerinde yer alır. Ormanlık araziler ilçenin kuzey-kuzeydoğu bölümünde daha yoğun olarak görülmektedir. İlçe, oldukça geniş mera ve çayırlık alanlara sahiptir. Şenkaya ve çevresi Hz Osman döneminde Habib Bin Mesleme komutasında ki İslam ordularının Erzurum’a ulaşmasıyla İslam devleti ile tanışır. 1015 li yıllardan sonra 1071 e kadar doğudan gelen Türk akınlarına sahne olan Doğu Anadolu ve Erzurum gibi ilçemiz ve çevresi de bu hareketlilikten etkilenecektir. Selçuklu hakimiyetine girecek olan Şenkaya zamanla Saltuklular, Erzurum Selçukluları, kısa bir süre İlhanlılar, Timur, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleri, Şah İsmail ve Kıpçaklı Atabekler idaresi altında kalmıştır. Şenkaya’nın Osmanlı hakimiyetine geçişi, günümüzde hemen her kaynakta yazıldığı ve birbirinin tekrarı bir yanlış şeklinde devam eden bilgilerde yer aldığı gibi Yavuz Sultan Selim döneminde değil, 1536-37 yıllarında Kanuni Sultan Süleyman döneminde olacaktır.
Bu tarihten sonra Bardız merkez olmak üzere bir sancak ihtiva edilecek ve Erzurum Beylerbeyliği’ne bağlanacaktır. Osmanlı Devleti döneminde tarihi süreçte farklı sancak ve eyaletler içerisinde yer alacak hatta bir ara İran ile yapılan bir sınır tahsisinde önemli bir kısmı İran hududunda kalacak olan Şenkaya, halk arsında 93 Harbi olarak da bilinen 1877-78 Osmanlı Rus Harbi sonrasında Evliye-i Selase içerisine alınarak savaş tazminatı olarak Ruslar’a bırakılacaktır. Her biri birbirinden zor geçen ve Rusların Oblast dedikleri idare içerisinde yaşanan esaret dolu kırk yıl boyunca çok sayıda insan bölgeden Anadolu içlerine göç edecektir. Halen Anadol’nun bir çok şehrinde mahacir olarak yurt edinmiş yaşayan bir çok hemşerimiz mevcuttur. I. Dünya Savaşı içerisinde açılan Kafkas Cephesi ve Sarıkamış Harekatı esnasında Şenkaya ve köyleri, askeri harekat ve savaş alanı olacak, tarihin ender gördüğü bir drama bizzat şahitlik edecek, bu savaşta kaybettiğimiz binlerce vatan evladının da ebedi istirahatgahı olacaktır. Yaşanan Sarıkamış felaketi ve ardından gelen Rus işgali ve ilerleyişinden sonra Şenkaya ve köyleri batı devletleri ve Rusya’nın ayaklandırdığı ermeni çetelerinin gerçekleştirdiği katliamlara sahne olacaktır. Genç-yaşlı, kadın -erkek, çoluk- çocuk çok sayıda vatandaşını şehit verecektir. Şenkaya İlçesinin yüzölçümünün büyük bölümü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kaplar. Geniş ova ve düzlükleri yoktur. Dağları: Doğusunda Allahuekber dağları (3120 m),Güneyinde Soğanlı dağları(2850 m),Batısında Kırdağ (2823 m)Kuzeyinde Erdavut - Ziyaret(2438 m) dağları yer alır.
Ovalar: İlçemizin önemli bir ovası bulunmamaktadır. Sadece Penek, Paşalı ve Kömürlü düzlükleri mevcuttur. Akarsular: İlçemizin önemli akarsuları Bardız, Akşar ve Yeşilkaya çayırlarıdır. Bardız çayı Soğanlı dağından, Akşar ve Yeşilkaya çayları ise Allahu Ekber dağından kaynaklanır. Taht köyü çevresinde birleşen dereler Penek çayı adı altında Penek ve Paşalı düzlüklerini mütekiben batı yönünde akar, Oltu çayı ile birleşir ve su kavuşumunda (Yusufeli civarı) Çoruh nehrine kavuşur. Bölgenin İklimleri: Bölgemiz karasal iklim ile Doğu Karadeniz ikliminin tesiri altındadır. Yaz ayları rakımı yüksek yaylalarda serin, vadi ve düzlüklerde ise sıcak geçmektedir. En yüksek sıcaklığa AĞUSTOS ayında(34.o),en düşük sıcaklığa ise OCAK ayında (-28.o) erişilir Ortalama nispi nem %63.o dür. Yıllık ortalama yağış miktarı 46.05.kg/m3 dür. Arazi Dağılımı: Bölgemizin doğu kesimleri Sarıcam ormanları ile kaplıdır. 2000-2500 rakımlı yaylalar, dağların etekleri ve orman boşluklarında verimli tabii çayır ve meralar mevcuttur. İlçe toplam arazisinin büyük bir kısmını mera ve yaylalar teşkil eder. Şenkaya halkının okuryazar oranı %100’ün üzerindedir ve Türkiye genelinde ilçeler içerisinde Türkiye 1. Sidir. İlçenin dağlık olmasından dolayı nüfusunun büyük bölümü başta Erzurum, Ankara, İstanbul, Bursa, İzmir, Konya, Kırşehir, Kayseri, Manisa ve Türkiye’nin hemen hemen her tarafına göç etmişlerdir. Okuryazar çok demiştik devletin her kademesinde mutlaka Şenkayalı bir memura rastlarsınız, aynı şekilde ülkemizin neresine giderseniz gidin mutlaka bir Şenkalıya rastlamak mümkündür. İş adamından, sporcusuna ve Bürokratına kadar her alanda kendini kanıtlamış olan ilçemiz, bütün bunlara rağmen ne yazık ki ilçe ekonomisine istenen hiçbir katkı sağlanamamıştır, Köylerimiz ve yaylalarımız bakımsız durumdadır. Yöremizi istediğimiz gibi tanıtımı yapılmadığından bakir durumda olan ilçemizin sosyal medyada kapsamlı bir şekilde tanıtımının yapılarak, hak ettiği yere gelmesi gerekmektedir. Şenkayalı olup ta Anadolu’nun diğer şehirlerinde yaşayanların Şenkaya’nın hak ettiği yere gelmesi için her alanda gerekli çabayı göstermeleri kaçınılmazdır.
Şenkaya’nın kısa tarihinde bahsettik ve ucundan kulağından hafifçe bir dokunduk kalın sağlıcakla.
Hüsamettin AKSUNGUR
E. Maarif Müfettişi
Not: Bundan sonraki yazımda Şenkaya’nın problemleri ve çözüm önerileri üzerinde durulacaktır.
