BÖLÜM-3
ŞENKAYA’NIN COĞRAFİ YAPISI;
Erzurum İl’inin kuzeydoğusunda, 185 Km uzaklıkta. 42-43 derece doğu boylamı, 40-41 de
rece kuzey boylamları arasında yer alır. İlçe merkezinin rakımı 1850 m dir. Toplamda yaklaşık
olarak 1470 km² yüzölçümüne sahip olan Şenkaya İlçe merkezinin yüzölçümü 46,3 Km2 dir. Er
zurum platosunun yüksek rakımlı, engebeli ve kırık arazi karakterine sahip Şenkaya İlçesinin
yüzölçümünün büyük bölümü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kaplar. Geniş ova ve düzlük
leri yoktur.
İlçemizin Komşuları;
Doğusunda Selim, Batısında Oltu, Güneyinde Sarıkamış Güneybatısında Narman, Kuzeyinde Olur, Kuzey doğusunda Göle İlçeleri ile çevrilidir.
Arazi Dağılımı ve Doğal Bitki Örtüsü
Bölgemizin doğu kesimleri Sarıcam ormanları ile kaplıdır. 2000-2500 rakımlı yaylalar, dağların etekleri ve orman boşluklarında verimli tabii çayır ve meralar mevcuttur. İlçe toplam arazisinin büyük bir kısmını mera ve yayla
lar teşkil eder.
İklim Özellikleri
Şenkaya İlçesi Doğu Karadeniz bölgesi ile Erzurum-Kars bölümü arasında bir geçiş konu
munda bulunmasından dolayı karasal iklim ile Doğu Karadeniz ikliminin tesiri altındadır. Yaz
ayları rakımı yüksek yaylalarda serin, vadi ve düzlüklerde ise sıcak geçmektedir.
En yüksek sıcaklığa AĞUSTOS ayında(34.o),en düşük sıcaklığa ise OCAK ayında (-28.o) eri-
şilir Ortalama nispi nem %63.o dür. Yıllık ortalama yağış miktarı 46.05.kg/m3 dür.
1314
Toprak Örtüsü Özellikleri
Bilindiği gibi toprak oluşumunda birçok faktör etkilidir. Bunlar, ana kaya, iklim, bitki örtüsü,
yeryüzü şekilleri ve zamandır. Bu etkenlerden bazıları doğrudan doğruya etki yaparken bir
kısmı dolaylı yollardan etki yapmaktadır.
Engebeli bir topografyanın ve karasal iklimin hüküm sürdüğü ilçede çeşitli toprak tipleri bu
lunmuştur.
Şenkaya İlçesi’nde iklim ve coğrafyanın elverişsizliği, tarla, mera ve orman alanlarını yanlış
kullanma, bitkisel ve mekaniksel önemlere gerektiği kadar önem verilmemesi bu erozyonun
şiddetinin günden güne artmasına sebep olmaktadır.
İlçede en önemli tarımsal alanlar Penek, Paşalı ve Kömürlü civarlarında bulunmaktadır.
Tarım
Şenkaya ilçesinin toplam arazisinin % 44,1’ini mera, % 26,9’unu orman, % 12,4’ünü tarım, %6,7’sini çayır, % 5,8’ini faydalanılmayan alanlar, % 4,5’ini yerleşim alanları oluşmaktadır. İlçedeki tarım alanları mera ve ormanlık alanlardan sonra toplam alanın ancak % 12,4’ünü oluş-turmaktadır. Coğrafi konum olarak engebeli bir yapıya sahip olan ilçe tarım için pek elverişli değildir. İlçedeki toprak yapısı azot ve fosfor içeriği bakımından fakir olmasından dolayı toprağın verimi azdır. Geniş olmayan bu tarım alanlarında çoğunlukla kuru tarım yapılmaktadır. İlçe
tarımında tahıllar ve yem bitkileri önem taşımaktadır.Verimlilik açısında en uygun topraklar Penek, Paşalı ve Kömürlü düzlüklerinde yer almaktadır. Buraların tarım için elverişli olmasının en büyük nedeni, buralarda Karadeniz ikliminin egemen olmasıdır.Şenkaya ilçesinde tarım alanlarının % 96,1’lik bölümünde başta buğday ve arpa olmaküzere tahıl tarımım yapılmaktadır. Sebze ve meyve alanların ayrılan alan azdır.
Yörenin coğrafi yapısına bağlı olarak tahıl üretiminin meyve ve sebze üretiminden daha fazlaladır. İlçede buğdayın en fazla yetiştiği alanlar Paşalı, Turnalı, Kömürlü, Yürekli ve Penek köyüdür. Arpa ekiminin daha fazla yapıldığı alanlar ise Nişantaşı Yoğurtçular, Söğütlü ve Kay
nak köyleridir.İlçenin 319.006 hektarlık alanında ise sebze tarımı yapılmaktadır. Yapılan sebze tarımında çe-şidin fazla olmasın rağmen ekili alan oldukça düşüktür. Ekili alanların büyük bir kısmını patates ekimi kapsar. Bunun en büyük nedeni patatesin yörenin iklim şartlarına elverişli olmasıdır.
Patates üretiminin çok yapıldığı köylerden biride Yürekli Köyüdür. Sebze ekim alanlarının tamamında sulu tarım yapılmaktadır. İlçede patates dışında domates, havuç, turp, marul, salatalık, fasulye, soğan ekimi de yapılmaktadır. 15Özellikle patates, fasulye, kabak, soğan ve turp hemen hemen her köyde ekilmektedir. Bunlar ilçenin ihtiyacını bile karşılayamayacak kadar azdır. Bölgenin özelliğinden kaynaklı İlkbaharda kırlarda çaşır adı verilen bitki yetişir. Yöre insanlarınca çok sevilir.İlçede yem bitkileri tarımı da yapılmaktadır. İlçede bulunan büyük ve küçükbaş hayvanların
yiyecek ihtiyacını karşılamak için bu zorunludur. Özellikle çetin kış şartlarında ahır ortamında yiyecek ihtiyaçları bu şekilde karşılanmaktadır. Ancak günümüzde git gide yem tarımına verilen önem azalmasından dolayı bu ihtiyaçlar karşılanamamaktadır. İlçenin her köyünde insanlar
et, süt, yağ, peynir gibi kendi ihtiyaçlarını karşılamak için büyükbaş ve küçükbaş hayvan beslerler. Özellikle son yıllarda ticari amaçlı olarak büyükbaş hayvancılık ön plana çıkmıştı. Köylülerde artık tahıl mahsullerinin ekimi yeterince yapılmamaktadır.. Hayvanları beslemek için
Temmuz ayı başlarında yaylara çıkılır. Yaylalarda yağ ve peynir üretimi yaparlar, çayırları biçerek hayvanların kışlık yiyeceklerini hazırlarlar. İlçedeki yem tarımı genelde Özyurt ve Söğütlüköylerinde yapılmaktadır.Şenkaya ilçesinde ki tarım arazilerinin çok azını meyve bahçeleri oluşturmaktadır. Genel olarak ilçenin Gözalan, Alıcık, Penek, Söğütler ve Hoşköy köylerinde yapılmaktadır. Yörede yetiş-
tirilen başlıca meyveler; elma, armut, erik, vişne, kayısı, dut, zerdali, kiraz, şeftali, ceviz ve çilektir. Bunlar arasında en fazla elma yetiştirilmektedir. Elmadan sonra ise sırasıyla armut, erik,vişne ve kayısı gelmektedir. Ayrıca ilçenin birçoğunda Ekşi Elma, eriğinin yabanısı olan Sarol,
Kızamık, Gorgot, Garahat, Banda, Meşe üzümü, yaban çileği, Kuşburnu v.b kendiliğinden yeti-şen meyveler bulunur.
Ormanlar
Ormanlar ilçenin kuzeyinde bulunan Taht köyünden yaklaşık olarak 1750 m yükseklikte
başlamaktadır.Doğuya doğru Melikoğlu deresini takiben kuzeye doğru ilerleyerek Ziyaret Dağıkavşağında (2588 m) ve Bekçitaşı tepesine kadar yoğun bir yayılış gösterir. Doğu’da Bekçitaşı tepesinin güneydoğusunda bulunan sırtları takip ederek Allahüekber dağlarına kadar uzanır. İlçenin güney tarafındaki ormanlar çok geniş bir alana yayılamamıştır. Sık sık ormanların kesintiye uğradığı görülmektedir.
Güneydeki ormanlar Çember Dağı ve Ziyaret tepe sırtlarında yayılarak, Çayırlı yaylasına kadar seyrek bir şekilde devam eder. Batıda ise Bardız çayının Karayemiş mevkiinden başlar, batıya doğru Keçeli Dağı, Sürahi tepe ve Ziyaret tepeye ulaşır. İlçede sarıçam, ardıç, meşe ve kavak gi
bi ağaç türleri de bulunmaktadır.Bu ağaçlar ilçenin kuzey ve kuzeydoğu kesimlerinde daha yaygın bir şekilde görülebilmek
tedir. ormanların genelini sarıçam ağaçları oluşturmaktadır. Sarıçam ağacının en büyük özelliği karasal iklime karşı dayanıklı olması ve kurak iklime sahip bölgelere uyum göstermesidir. 16
Dağları:
Doğusunda Allahüekber dağları (3120 m), Güneyinde Soğanlı dağları (2850 m), Batısında
Kırdağ (2823 m) Kuzeyinde Erdavut – Ziyaret (2438 m) dağları yer alır.
Kanyonlar ve Vadiler
Türkiye Dağcılık Federasyonu'nun (TDF) Kars ve Ardahan'daki üyelerinden oluşan bir grup,
Şenkaya İlçemizin bozulmamış doğal güzelliklerinin ortaya çıkmasına, tanınmasına katkı sun
muşlardır.
Arabakırığı Kanyonu
Şenkaya ilçemizin bozulmamış doğal güzelliğe sahip Arabakırığı Kanyonu, dağcıların yürü-
yüş ve tırmanış rotaları arasında yer alıyor.
Şenkaya ilçesi Değirmendere (Avundur)Mahallesi ile Yürekli (Zadgerek) mahallesi sınırı ara
sındaki doğal güzelliğe sahip olan Araba Kırığı Kanyonu; derin ve uzun vadiler, kanyon bo
yunca uzanan dereler, kayalıklarda oluşan şelaleleriyle dikkat çeke bir doğa harikasıdır.
Ayı, kurt, yaban domuzu, elik, tavşan, tilki gibi yaban hayatında olduğu sarıçam ormanları
ile kaplı 15 km uzunluğundaki Arabakırığı Kanyonu, özellikle trekking meraklılarının bu zorlu
coğrafyada eşsiz bir deneyim yaşayacaktır.
Karanlıkdere Kanyonu
Karanlıkdere Kanyonu eşsiz doğal güzellikleri bir arada sunuyor. Şenkaya ilçesi sınırındaki doğal güzelliğe
sahip Karanlıkdere Kanyonu, dağcıların yürüyüş ve tır
manış rotaları arasında bulunuyor. 17
Sonbahar renklerine bürünen
Karanlıkdere Kanyonu'nda derin ve
uzun vadiler, mağaralar ve kayalıklar
eşsiz doğal güzellikleri bir arada sunu
yor.
10 kilometrelik bir yürüyüşle tamamla
nan Kanyonun önemli bir gezi yeridir.
Leksor/Liksor Kanyonu/Vadisi
Şenkaya ilçesi sınırındaki doğal ve tarihi güzelliğe sahip Liksor Kanyonu, dağcıların yürüyüş
ve tırmanış rotaları arasında bulunuyor.
Şenkaya İlçemizde yer alan derin ve uzun vadiler, mağaralar ve tarihi yapılar bulunan
Leksor/Liksor kanyonda tarihi olduğu değerlendirilen taş odalar ve etrafı kale surlarını andıran
duvarlarla korunan mağaraların yanı sıra eşsiz bir yaban hayatını barındırdığı için ayrıca bir
öneme sahiptir.
Kurt, Ayı, Yaban keçisi, susamuru, ,vaşak, gibi yaban hayatı açısından birçok zengin türü ba
rındıran bu coğrafya ayrıca önemli kuş alanına da ev sahibi yapmaktadır.
Ovalar/Yayları
Erzurum platosunun yüksek rakımlı, engebeli ve kırık arazi karakterine sahip Şenkaya İlçesininyüzölçümünün büyük bölümü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kap
lar. Geniş ova ve düzlükleri yoktur.
Sadece Penek, Paşalı ve Kömürlü
düzlükleri mevcuttur.
Şenkaya ilçe merkezi dâhil tüm köy
lerin yaylaları vardır.
Yayaların en yoğun olduğu yerler; Allahüekber dağı eteklerindeki düzlük
ler ve Germicek ile Yasamal gibi onlarca köye ev sahipliği yapan geniş yaylalardır.18
Her yıl köyler Haziran sonu, Temmuz başı gibi Yaylalara çıkarlar. Yaylalarda hem hayvanla
rını otlatırlar, yağ, peynir gibi süt ürünlerini yaparlar. Ayrıca hayvanların kışlık yiyecek otlarını
da bu yaylardaki geniş düzlüklerdeki otları biçerek sağlarlar. Yıllardır süregelen yayla kültürü
günümüzde de devam etmekte ve bazı köyler bunu bir festivale dönüştürmüşlerdir.
Çayırlar
Allahüekber dağlarında 2500 m yükseklikte çayırlık alanlar göze çarpmaktadır. İlçede bulunan çayırlık
alanlar genelde Haziran ayında kar örtüsünün kalkmasıyla yeşermeye başlamaktadır. Yaklaşık olarak
birkaç hafta içeren çayırlar temmuz aylarında hayvanların otlatılması için elverişli duruma gelip kar yağana
kadar bu durum devam etmektedir.
Akarsular:
Şenkaya İlçemizin önemli akarsuları, Bardız, Akşar ve Yeşilkaya çaylarıdır. Bardız çayı So-
ğanlı dağından, Akşar ve Yeşilkaya çayları ise Allahüekber dağından kaynaklanır.
Akşar Çayı: Akşar çayının iki önemli kolu vardır. Bir kolu Araba Kırığı kanyonunun çevre
sindeki ormanlık bölgelerde bulunan kaynak sularının birleşmesiyle oluşur. Kanyon boyunca
akar. Değirmendere ve Aydoğdu köylerinden geçerek Akşar’a inmeden diğer ikinci kol ile bir
leşir.
İkinci kol ise Beşpınarlar köyü yayalarından ve Bekçitaşı ormanlarından doğan kaynak sularının birleşmesiyle oluşan bir deredir.
Beşpınarlar köyü ile Yürekli Köyü içerisinden geçen dere Yürekli Köyü ile Köroğlu Köyü yol
ayrımında Köroğlu Köyü ve Esence Köyünden
gelen dere ile birleşir. Yeşildemet ve Yazılı köy
lerinden geçerek Araba Kırığı Kanyonundan
gelen dere ile birleşerek Akşar Çayını oluşturur.
Akşar Çayı, Akşar’ın içinden geçerek Taht köyü çevresinde diğer derelerle birleşerek Penek
çayı adı altında Penek ve Paşalı düzlüklerini takiben batı yönünde akar, Oltu çayı ile birleşir ve
su kavuşumunda (Yusufeli civarında) Çoruh nehrine karışır
